IX-X wiek – powstała pierwsza osada mstowska. W początkowym okresie kształtowania się państwowości polskiej, za panowania pierwszych Piastów, budowano najczęściej wzdłuż szlaków komunikacyjnych obronne grody o funkcjach nie tylko militarnych, ale również administracyjnych i sądowych - będące najczęściej siedzibami organizujących się parafii.
Założycielem osady mstowskiej był prawdopodobnie słowiański właściciel okolicznej ziemi o imieniu Mstaw (lub podobnym).

II połowa XII wieku – Mstów stał się własnością klasztoru Kanoników Regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu. Wrocławski klasztor w II poł. XII wieku otworzył w Mstowie, na lewym brzegu Warty, filię klasztoru – którą do godności prepozytury (podległej wrocławskiemu opatowi) podniósł biskup krakowski Iwo Odrowąż w 1220r.

1193 r. – nazwa Mstów została wymieniona po raz pierwszy - w bulli papieskiej, wydanej 9 kwietnia 1193r. dla wrocławskiego klasztoru Kanoników Regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu przez papieża Celestyna III („Mstou cum redditibus suis et decimis”)

1212 r. – zjazd biskupów polskiej prowincji kościelnej (congregatio episcoporum). Zjazd zwołał metropolita gnieźnieński arcybiskup Henryk Kietlicz, a uczestniczył w nim również biskup krakowski błogosławiony Wincenty Kadłubek, ojciec historiografii polskiej.
W annałach odnotowano, że w czasie zjazdu udzielono święceń biskupich elektowi poznańskiemu Pawłowi oraz podjęto uchwałę kanoniczną o zachowaniu tajemnicy z przebiegu kościelnych narad kapitulnych (która, jak twierdzą zgodnie znawcy polskiego prawa synodalnego, stanowi „najdawniejszy znany w brzmieniu oryginalnym statut naszego Kościoła”).

1220 r. – dokument biskupa krakowskiego Iwo Odrowąża, zatwierdzający przywilej uposażenia dziesięcinnego (dziesięcina - danina stała, uiszczana przez ludność w wysokości 1/10 plonów) klasztoru mstowskiego z licznych okolicznych miejscowości, takich jak: Częstochowa, Irządze, Jaskrów, Łuszczyn, Kłobukowice, Kobyłczyce, Konin, Kuchary, Mirów, Mokrzesz, Morsko, Mstów, Rędziny, Siedlec, Srocko, Wilkowiecko, Włodowice, Zagórze, Żerkowice i Żuraw.


1278 r. – za sprawą prepozyta klasztoru Wilhelma i przyzwoleniem księcia Bolesława Wstydliwego, Mstów został przekształcony w miasto lokacyjne na prawie średzkim. Miejscowość została zwolniona od ciężarów na rzecz księcia – podatków (prócz półgrzywny złota lub 6 złotych dla księcia i tyleż dla kasztelana krakowskiego po 7 latach wolnizny). Dokument zawiera m.in. klauzurę o zwolnieniu Mstowa i wsi klasztornych od jurysdykcji kasztelana i wojewody krakowskiego.
Nie znamy treści niezachowanego właściwego dokumentu lokacyjnego miasta, stanowiącego umowę (czyli kontrakt) pomiędzy klasztorem mstowskim jako właścicielem miasta, a zasadźcą będącym organizatorem miasta i jego pierwszym wójtem.

1382 r. – najstarszy dokument ze wzmianką o Mstowie, przechowywany w zespole dokumentów pergaminowych Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, to dokument o sygnaturze 5836, wystawiony 13 grudnia 1382r. przez Tassa, podsędka powiatu olsztyńskiego. Potwierdza on nadanie Jana ze Skrzydlowa poczynione dla klasztoru mstowskiego.

1405 r. – przeniesienie miasta Mstowa oraz wsi klasztornych z prawa średzkiego na korzystniejsze prawo niemieckie.

II połowa XV wieku – w związku z objęciem w roku 1456 jurysdykcji nad klasztorem przez arcybiskupa gnieźnieńskiego oraz podziałem parafii mstowskiej miedzy arcybiskupstwo gnieźnieńskie a biskupstwo krakowskie, wzniesiono w mieście Mstowie (przy dzisiejszej ul. Kościelnej, w sąsiedztwie rzeki) – drugi kościół parafialny, pod wezwaniem św. Stanisława. Przeznaczony był dla parafii mstowskiej części krakowskiej, położonej po prawej stronie rzeki.


1615 -1677 r. - najstarsze przechowywane w Archiwum Państwowym w Częstochowie akta, dotyczące Mstowa, to akt chrztów Parafii Rzymskokatolickiej w Mstowie, księga z lat 1615-1677, z zespołu archiwalnego „Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Mstowie”. Z okresu1767-1938 pochodzą akta Cechu Szewców w Mstowie.

1620 r. – burmistrz Mstowa Wojciech Podlejski ufundował, wzniesiony w 1620r. przy ul. Częstochowskiej na miejscowym cmentarzu, niewielki kościółek w formie rotundy (pod wezwaniem św. Wojciecha). Budowa została ukończona jeszcze w tym samym roku.

1647 r. – umieszczenie w kościele klasztorno-parafialnym cudownego wizerunku Matki Bożej. Miasto stało się miejscem pielgrzymkowym, opisywanym w publikacjach książkowym.

1655-1660 r. – Potop szwedzki (najazd armii szwedzkiej na ziemie polskie). Miasto Mstów w 1656r. spalono i wymordowano prawie połowę jego mieszkańców. Po ogromnych zniszczeniach nastąpił upadek gospodarczy miasta.

1697 r. – wybudowano w Mstowie synagogę, co świadczyło o obecności w mieście ludności żydowskiej. Początkowo miejscowi Żydzi przynależeli do żydowskiej gminy wyznaniowej w Janowie, lecz na początku XIX w. utworzona została niezależna gmina wyznaniowa w Mstowie.

1718-1744 r. – w miejsce starego, spękanego kościoła klasztorno-parafialnego wybudowany został przez kanoników nowy, okazały kościół typu bazylikowego.

1798 r. – w wyniku sekularyzacji przez władze zaborcze dóbr klasztornych Mstów przestaje być własnością klasztoru, stając się miastem rządowym.

1819 r. – kasata mstowskiego klasztoru Kanoników Regularnych Laterańskich. Po zamianie klasztoru na probostwo diecezjalne obowiązki proboszcza (za zgodą władzy duchownej i państwowej) objął ks. Michał Lechert. Supresja klasztoru w Mstowie wiązała się z przejęciem jego majątków przez skarb państwa.

1868 r. - w 1866 roku nastąpiła reorganizacja ustroju administracyjnego. Powołano nowe gubernie i nowe powiaty. Okolice późniejszej gminy Mstów włączono do nowo powołanego powiatu częstochowskiego i guberni piotrkowskiej. Przy okazji reformy gubernialnej i powiatowej uporządkowano sprawy gmin wiejskich. Wokół miasta Mstowa w 1866 roku powołano gminę Krasice, jednak bardzo szybko została ona przemianowana na gminę Wancerzów (rok 1868) i pod tą nazwą funkcjonowała aż do 1952 roku.

1870 r. – w maju 1870 roku opublikowano ukaz carski o odebraniu praw miejskich miasta Mstowa i przyłączeniu go do sąsiedniej gminy Wancerzów.

przedwojenna gmina Wancerzów

1952 r. - doszło do dużych zmian w administracji gminnej powiatu częstochowskiego (i kilku innych powiatów).  Utworzono mniejsze terytorialnie gminy. Przy okazji zmieniono nazwy niektórych gmin. Gmina Wancerzów została przemianowana na gminę Mstów.
Z końcem 1954 roku wszystkie gminy w Polsce zostały zlikwidowane.

1954 r. – wprowadzono zupełnie nowy system administracyjny na polskiej wsi. Ustanowiono ustrój gromadzki. Na mocy Ustawy z 25 września 1954r. o reformie podziału administracyjnego wsi zostały utworzone prezydia gromadzkich rad narodowych. Prezydia te były organami władzy administracji państwowej najniższego szczebla i powstały w miejsce gminnych rad narodowych (i ich prezydiów). Gromada w Mstowie należała do powiatu częstochowskiego, w województwie katowickim. Prezydium Gromadzkiej Rady Narodowej w Mstowie funkcjonowało do końca 1972r.


1972 r. – wprowadzono nowy podział administracyjny państwa. W miejsce gromad powołano gminy (podobnie jak przed 1954 rokiem). Reforma weszła w życie z dniem 1 stycznia 1973 roku, zostały utworzone gminne rady narodowe i urzędy gmin. Gminna Rada Narodowa w Mstowie działała do 1990r. (tj. do dnia wejścia w życie Ustawy z 8 marca 1990r. o samorządzie terytorialnym).

1975 r. - z początkiem czerwca 1975 roku weszła w życie reforma administracji ustanawiająca dwustopniowy podział (zamiast trzystopniowego; województwa, powiaty, gminy). Zlikwidowano powiaty, tworząc jednocześnie nowe, mniejsze województwa (zamiast 17 województw – 49). Gmina Mstów została włączona w skład nowego województwa częstochowskiego.

1990 r. – refundacja Klasztoru i powrót Kanoników Regularnych Laterańskich do Mstowa. Pierwszym z kanoników, który przybył do Mstowa 19 czerwca 1990r. , był ks. Kazimierz Łatak CRL. W niedzielę 8 lipca 1990r. odbyła się uroczystość wprowadzenia nowego księdza proboszcza Henryka Walczaka CRL i nowej wspólnoty.


Miasto Mstów było wielokrotnie odwiedzane przez królów, książąt oraz przez przyszłych świętych i błogosławionych:
1212 r.-  błogosławiony Wincenty Kadłubek (biskup krakowski) i arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz
1220 r. – biskup krakowski Iwo Odrowąż
1327 r. – król Władysław Łokietek
1364 r. – król Kazimierz Wielki
1396, 1410 r. – król Władysław Jagiełło
1450, 1474 r. – król Kazimierz Jagiellończyk
1552 r. – król Zygmunt August
1556 r. - królowa Bona
1639 r. – król Władysław IV Waza
1657 r. – król Jan Kazimierz
1771 r. – Kazimierz Pułaski

Opracował: Tomasz Gęsiarz
Dokumenty źródłowe:
„Mstów. Miasto-Klasztor-Parafia na przestrzeni wieków”, red. Kazimierz Łatak, Wydawnictwo LTW, 2013.
„Średniowieczne dzieje nadwarciańskiego Mstowa”, Jacek Laberschek,  Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego "Societas Vistulana", 2014.
„Historia administracji w gminie Mstów 1859-1990”, Leszek Zugaj, Lublin 2016

Wstecz